W przededniu wyprawy postanowiliśmy odszukać przyczyn upadku warowni
jurajskich leżących na Szlaku Orlich Gniazd i jego okolicach. Strzegły one
długo i skutecznie granic Królestwa Polskiego, lecz przyszedł taki czas, kiedy
nie były już zdolne oprzeć się zbrojnym najazdom. Dlaczego? Czego im
brakowało, aby stawić opór napierającym wrogim wojskom? Ujrzymy to w
Częstochowie na Jasnej Górze, znanej z okazałego sanktuarium, ale też
niezdobytej twierdzy podczas szwedzkiego oblężenia w 1655 roku. Twierdzy
jasnogórskiej broniło wówczas 160 żołnierzy, 50 puszkarzy, 20 szlachciców, 70
zakonników i kilkanaście dział. Liczebność oblegających sił szwedzkich
osiągnęła 3200 żołnierzy. Zacznijmy naszą przechadzkę po Częstochowie od
podróży do początków jej świetności, potem przejdźmy się po obwarowaniach
zespołu klasztornego i sanktuarium.
Częstochowa leżała na niezwykle ważnym trakcie handlowym, łączącym Ruś z
Dolnym Śląskiem i Saksonią. Przechodziły tędy również drogi kupieckie między
Krakowem i Wielkopolską. Częstochowa z pewnością istniała w czasach wznoszenia
jurajskich Orlich Gniazd. Istnieje co najmniej od 1220 roku. Działali już tam
paulini, którzy zostali sprowadzeni do Polski w 1382 roku z macierzystego
klasztoru św. Wawrzyńca pod Budą na Węgrzech. Na obszarze zajmowanym przez
obecne miasto funkcjonowały wówczas dwie wsie Częstochowa oraz Częstochówka, w
której paulini otrzymali mały, drewniany kościół. Dał on zaczątek
najsłynniejszemu polskiemu klasztorowi. W tym czasie opiece paulinów został
również oddany obraz Czarnej Madonny, który miał namalować własnymi rękoma św.
Łukasz Ewangelista na deskach stołu w domu Maryi w Jerozolimie (przeprowadzone
współczesne badania wskazują, że został namalowany w XIV wieku przez
nieznanego włoskiego malarza). Pod koniec XIV wieku na klasztornym wzgórzu z
łacińskiego zwana Clarus Mons, czyli Jasna Góra, zbudowana została kamienna
kaplica, w której umieszczony został obraz Czarnej Madonny. Silny kult obrazu,
uznawanego już wtedy za cudowny, wpływał na rozwój architektoniczny
jasnogórskiego sanktuarium. Jego najstarszą częścią pozostaje XIV wieczna,
gotycka kaplica Matki Bożej z cudownym obrazem.
Klasztor i forteca jasnogórska
Okolony jest bastionowymi murami obronnymi, które powstały w okresie
panowania Zygmunta III Wazy i Władysława IV. Zastąpiły one wał ziemny i
ostrokół z czasów Władysława Jagiełły. Ich budowa trwała od 1620 do 1648 roku.
Dzięki nim twierdza jasnogórska mogła wytrzymać i odeprzeć długotrwałe
oblężenie wojsk szwedzkich w 1655 roku.
Twierdza otrzymała kształt kwadratu z wystającymi po rogach bastionami. Proste
ściany łączące narożne bastiony, nazwano kortynami. Kortyn bronił na przedpolu
okop, czyli tzw. rawelin, połączony z fosą, do której chroniła się załoga po
zdobyciu rawelinu i wału ziemnego z ostrokołami. Na bastionach ustawione były
działa na tzw. kawalierach, które flankowały z dwóch stron zbliżającego się
pod mury nieprzyjaciela. Do twierdzy prowadziło jedno wejście od strony
południowej z okopem i mostem zwodzonym. Bastionom, które wciąż mają zachowany
pierwotny kształt nadano nazwy ich fundatorów. Od strony wschodnio-południowej
mamy bastion Potockich, od strony wschodnio-północnej - Szaniawskiego, od
kościoła św. Rocha - Morsztynów, a od od Kawodrzy - Lubomirskich. Zachowane
mury obronne są rekonstrukcją murów przeprowadzoną w roku 1843, po tym jak w
1813 roku pierwotne mury zostały zniszczone z rozkazu cara Aleksandra I.
Inne jurajskie warownie z powodu braku takiej bastionowej budowy nie mogły
oprzeć się naporowi Szwedów. Na jednym z jasnogórskich bastionów pomnik
nawiązujący do tamtych wydarzeń, przedstawiający jednego z dowódców twierdzy
jasnogórskiej podczas obrony przed Szwedami, ks. Augustyna Kordeckiego. Pomnik
ten pochodzi z 1859 roku.
|
Klasztor i forteca jasnogórska.
|