Kwiat pośród łemkowskich cerkwi

5

Beskid Niski
ZACHODNIA ŁEMKOWSZCZYZNA

dzień 15        rozdział 30

Kiedyś podobno tereny, gdzie leży ta niewielka wioska odwiedziła Królowa Jadwiga. Podczas pobytów w mieście Biecz lubiła urządzać sobie wiosenną porą wędrówki po karpackiej puszczy. Była zachwycona jej przyrodą i krajobrazem. Urzekały ją malownicze, łagodne wzniesienia i doliny przez które płynęły szemrzące potoki. Śródleśne polany były pełne kwiatów. Na jedną z takich polan trafiła pewnego dnia, a polana ta wręcz tonęła w kwiatach, pokryta morzem żółtych mniszków lekarskich. Zauroczona przepięknym widokiem postanowiła, że na owej polanie założy osadę, którą nazwie Kwiatów-Toń. Tak też miało się stać, a z czasem nazwa ewoluowała na Kwiatów, a potem Kwiatoń. Czy to prawda, czy nieprawda - nikt nie może tego potwierdzić, ani temu zaprzeczyć. To legenda. Wiadomo, że wśród dawnych osadników kilka osób nosiło nazwisko Kwiatoń. Stąd też przypisuje się pochodzenie nazwy wsi temu nazwisku, co nie była w tamtych czasach czymś niezwykłym.

Pierwsza wzmianka o Kwiatoniu pochodzi z 1480 roku. Była niewielką wioską leżącą w rozległej kotlinie nad rzeką Zdynianka. W 1665 roku mieszkało w niej 57 osób. Z czasem powiększała się i w 1890 liczyła około 400 osób. Była to ludność pochodzenia wołosko-ruskiego, nazywana później ludnością łemkowską.

W niedużej odległości od rzeki stoi najpiękniejszy kwiat architektury sakralnej, najcenniejsza pamiątka po mieszkającej niegdyś we wsi ludności łemkowskiej - cerkiew pw. św. Paraskiewy. Zachwyca lekkością konstrukcji i smukłością kształtów. Jest bezsprzecznie perłą cerkiewnej architektury drewnianej. W 2013 roku została wpisana na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego Ludzkości UNESCO.

Cerkiew pw. św. Paraskiewy w Kwiatoniu.

W miejscowej tradycji cerkiew ta jest datowana na rok 1700, lecz istnieje prawdopodobieństwo, że została wzniesiona wcześniej, jeszcze przed 1691 rokiem. Zbudowana została z głównie drewna jodłowego metodą zrębową. Jest typu północno-zachodniego, trójdzielna, a więc posiada silnie wyodrębnione trzy części: babiniec przez który wchodzimy do cerkwi, nawę dla wiernych oraz prezbiterium, gdzie dokonuje się liturgia. Budynek cerkwi jest zorientowany, a więc strona prezbiterium zwrócona jest na wschód w stronę Jerozolimy i Grobu Pańskiego. Chrystus, który ma przyjść po raz drugi na świat, by rozjaśnić ziemię od ciemności grzechu ma przyjść właśnie tak jak słońce - od wschodu.

Z przewodnikiem pod cerkwią.

Pan Jan Hyra, kustosz i przewodnik po cerkwi zaprasza do wnętrza świątyni. Przechodzimy przez przedsionek, w którym stoi kamienna kropielnica 1750 roku. Ściany zdobione malowidłami, zaś na stropie widać scenę, w której Chrystus przekazuje klucze świętemu Piotrowi. W tle tego malowidła widoczna jest cerkiew w Kwiatoniu. Do babińca wprowadzają masywne drzwi.

Z babińca widać już złocisty ikonostas. Po lewej i prawej mamy rzędy ław wykonanych w 1903 roku, z których dawniej korzystali starcy, inwalidzi, chorzy i kobiety w ciąży. Inni wierni stali podczas nabożeństwa. Na ścianach bocznych mamy malowidła olejne: z lewej „Wypędzenie Adama i Ewy z Raju”, z prawej „Ofiara Kaina i Abla”. Na stropie babińca w plafonie wmalowano scenę z Matką Bożą Opieki Pokrow, która otacza opieką wszystkie stany osłaniając symbolicznie wszystkich wiernych rozciągniętym w rękach omoforionem. Ponad ławkami mamy drewniany taras chóru ozdobiony dekoracyjnym parapetem. W tymże parapecie do roku 2010 roku ukryta była jedną z tajemnic świątyni. Podczas prowadzony prac konserwatorskich odkryto warstwę starego malowidła. Był to fragment pierwotnego ikonostasu z przedstawieniami rzędu Deesis, na których znajdują się wizerunki apostołów oraz Chrystusa Pantokratora. Ocenia się, że malowidło to pochodzi z XVII wieku. Obecnie zabezpieczone znajduje się w gablocie przed ołtarzem do obecnych nabożeństw rzymsko-katolickich.

Matka Boża Opieki Pokrow otaczająca opieką wszystkie stany.

Wypędzenie Adama i Ewy z Raju.

Ofiara Kaina i Abla.

Napis nad chórem w języku łemkowskim wykonany w 1904 roku,
a odnoszący się do gruntownego remontu cerkwi przeprowadzonego w 1811 roku.

Fragment pierwotnego ikonostasu z przedstawieniami rzędu Deesis.

Przechodzimy do nawy, gdzie otaczają nas malowidła z detalami o trójwymiarowej iluzji - kolumny, gzymsy, dekoracyjne fryzy i putta nadają świątyni wystrój barokowy. Tą część cerkwi oświetla światło z XIX-wiecznego żyrandola, zawieszonego u stropu pokrytego sceną Przemienienia Pańskiego na Górze Tabor. Na bocznych ścianach nawy między oknami zawieszone są dwie ikony. Ikona z lewej przedstawia Matkę Bożą z małym Jezusem w układzie Hodegetria. Z prawej na ikonie przedstawiona jest scena „Zdjęcie z Krzyża”. Przy chórze w ławach stoją dwie chorągwie procesyjne, opatrzone napisem „Fundował Sylwester Dziamba roku 1008”. W ławach południowych stoi również krzyż procesyjny z 1875 roku tzw. trójlistny, czyli taki, w którym na końcu każdego z ramion znajduje się ornament trójlistnej koniczyna. Łącznie mamy więc na takim krzyżu 12 liści koniczyny symbolizujących apostołów. Na krzyżu znajduje się pozłacana rzeźba Chrystusa. Jest to jedyna rzeźba w cerkwi.

Matkę Bożą z małym Jezusem.

Zdjęcie z Krzyża.

Strop nawy.

Przed nami stoi ikonostas misternie wykonany w 1904 roku, za którym znajduje się prezbiterium uważane w obrządku wschodnim za przedsionek do nieba i raju. Ikonostas wypełniony jest ikonami według ściśle określonego układu. Jest jak biblia obrazkowa. W najniższym położeniu mamy rząd czterech ikon namiestnych (czyli najważniejszych), rozdzielonych wrotami (carskimi pośrodku i dwoma diakońskimi po bokach). Pierwsza ikona po prawej przedstawia patrona świątyni, czyli św. Paraskiewy. Na kolejnej ikonie mamy Chrystusa Nauczającego trzymającego otwartą księgę na słowach z ewangelii św. Mateusza, które ma wypowiedzieć Zbawiciel w Dniu Sądu Ostatecznego: „Przyjdźcie, błogosławieni Ojca mojego, weźcie w posiadanie królestwo, przygotowane wam od założenia świata”. Charakterystycznie złożone palce prawej dłoni Chrystusa oznaczają pierwsze litery słów „Isos Hrystos Car”, co przetłumaczone ze starosłowiańskiego języka cerkiewnego oznacza „Jezus Chrystus Król. Po lewej stronie carskich wrót mamy postać Matki Bożej z Dzieciątkiem, a dalej ulubionego świętego w rejonie Karpat wschodnich - św. Mikołaja z Miry. Wrota dekorują motywy winorośli, a w środkowych (carskich) wkomponowane są ikony ewangelistów. Na mniejszych, diakońskich wrotach umieszczono wizerunki diakonów: Stefana (Szczepana) i Wawrzyńca.

Powyżej mamy rząd mniejszych ikon stanowiących kalendarz liturgiczny zwanych prazdnikami, na których przedstawiono dwanaście kolejny świąt roku kościelnego. W niektórych cerkwiach ikony te były wyjmowane, albo dysponowano drugim kompletem takich ikon. Odpowiednia do kalendarza liturgicznego ikona była umieszczana na małym stoliku ołtarzowym stojącym w nawie (tzw. tetrapod), by zgodnie ze starym zwyczajem cerkiewnym wierni mogli do niej podejść, pomodlić się i ucałować ikonę.

W wyżej położonym rzędzie umieszczone są ikony Deesis. Przedstawiają orędowników ludzkości dla proszących o łaski od Boga. Centralne miejsce zajmuje w tym rządzie Chrystusa Pantokrator. Po bokach znajdują się wizerunki apostołów oraz św. Pawła (nie był apostołem, ale jako orędownik nauczający w wielu krajach był uważany za filar kościoła wschodniego). W najwyższym położeniu ikony przedstawiają królów i proroków Starego Testamentu, rozdzielone pośrodku wyobrażeniem Trójcy Świętej.

Ikonostas wieńczy krucyfiks z ukrzyżowanym Chrystusem. Pod stopami Chrystusa zauważyć można piszczele i czaszkę, które symbolice kościoła wschodniego oznaczają Wzgórze Czaszki, czyli Golgotę (gr. Γολγοθᾶ) na której dokonała się Męka Pańska. W tradycji chrześcijańskiej Wzgórze Czaszki było też grobem Adama, praojca ludzkości, a więc spływająca krew Chrystusa wsiąkając w ziemię, obmywała również kości Adama zmywając z nich grzech pierworodny. W ten sposób dokonało się odkupienie. Krzyż ma również odniesienie do kościoła zachodu - nogi Chrystusa przybite jedna na drugiej jednym gwoździem. W tradycji kościoła wschodnio-chrześcijańskiego Chrystus na krzyżu ma przybite jednak obok drugiej.

Za ikonostasem znajduje się miejsce najświętsze w świątyni. W jego centrum stoi ołtarz nakryty cyborium, czyli baldachimem podtrzymywanym na czterech kolumnach. Tam stoi złocone tabernakulum o kształcie świątyni. W mensie przed tabernakulum złożone są relikwie św. Parskiewy.

Ikonostas z 1904 roku.

Centralny fragment ikonostasu.

Prezbiterium widziane przez carskie wrota.

Cerkiew pw. św. Paraskiewy w Kwiatoniu.

Wizyta w starej świątyni połączona z udziałem we mszy jest silnym przeżyciem. Wciągające opowieści przewodnika są właściwie ujmującą gawędą o tradycji i zwyczajach wysiedlonych Łemków. Trochę też o czasach współczesnych, o istocie zachowania dla potomnych cennych pamiątek z przeszłości, takich jak cerkiew w Kwiatonu, jedna z najpiękniejszych i najcenniejszych na obszarze Łemkowszczyzny.

Grupa z przewodnikiem p. Janem Hyrą.

Udostępnij: