4
Beskid Niski, Bieszczady
WSCHODNIE KRAŃCE
ŁEMKOWSZCZYZNY
dzień 10 rozdział 23
Jesteśmy coraz bliżej doliny potoku Rzepedka. Jego źródeł poszukiwać należy na wysokości około 640 m n.p.m. w pasemku Połońskiego Wierchu i Rzepedki. W dolinie sadowiła się łemkowska wioska Rzepedź. Obecnie osada ta nazywana jest Starą Rzepedzią, bowiem Rzepedź rozrosła się w latach 60-tych XX wieku poza dolinę Rzepedki, gdy powstała część przemysłowa Rzepedzi - „Bieszczadzkie Zakłady Przemysłu Drzewnego. Centrum wsi znajduje się dzisiaj u zbiegu rzek Osławy i Osławicy. Jednak w czasach Łemków wieś skupiała się w dolinie potoku Rzepedka.
![](https://2.bp.blogspot.com/-d5NxwOLexHs/VyMfbY1NBZI/AAAAAAABd6E/7q8fvT9UcTIiexQ6zeado5X_4DYl_e00wCKgB/s1600/2016.04.22%2B14.16.34%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg)
Rzepedź była lokowana jako wieś królewska w roku 1526, ale ludzie mieszkali tu już wcześniej. W roku lokacji wsi stała już w niej pierwsza cerkiew. Nazwa wsi wywodzi się z języka Wołochów, w którym „repede” oznacza szybki, bystry potok. W 1824 roku wybudowano we wsi zachowaną do dziś cerkiew greckokatolicką pw. św. Mikołaja. W 1896 cerkiew przebudowano i odnowiono. Według spisu z 1921 roku we wsi stało 141 domów, zamieszkałych przez 817 osób (745 grekokatolików, 44 rzymskich katolików i 28 Żydów). Po II wojnie światowej większość ludności Rusińskiej została przesiedlona w okolice Tarnopola. Pozwolono pozostać tylko nielicznym, zatrudnionym na kolei. Linia kolejowa przechodząca przez Rzepedź miała duże znaczenie strategiczne. Wybudowana 1872 roku przecinała Karpaty przez Przełęcz Łupkowską łącząc Węgry z Galicją, a docelowo miała łączyć Budapeszt i Lwów. Po wysiedleniach, w latach 60-tych XX wieku powstała część przemysłowa Rzepedzi - „Bieszczadzkie Zakłady Przemysłu Drzewnego”, które zatrudniały około 700 osób. Znajduje się ona u zbiegu rzeki Osławy i rzeki Osławicy.
Będąc w Rzepedzi trzeba wspomnieć o Janie Kantym Podoleckim, znanym pod artystycznym pseudonimem Jaśko z Beskidu, który przez 20 lat do roku 1840 mieszkał tutaj. Spędził w Rzepedzi szmat czasu badając kulturę Łemków (niezależnie od działalności społeczno-politycznej). Był jednym z pionierów turystyki i krajoznawstwa w Beskidach Wschodnich. Wędrował po nich zbierając pieśni i przyśpiewki ludowe, spisywał podania, zwyczaje i obrzędy Łemków.
Widać już drogę biegnącą przez dolinę, a także stojącą przy niej starą cerkiew. Wygląda inaczej niż te, które widzieliśmy na zachodzie Łemkowszczyzny. Też jest trójdzielna, ale ta trójdzielność nie jest tak bardzo wyrazista jak w cerkwiach zachodniołemkowskich. Poszczególne części cerkwi, prezbiterium, nawa i babiniec mają równą wysokość. Każda z nich zwieńczona jest wyniosłymi hełmami. Na osi cerkwi od strony babińca stoi okazała dzwonnica.
![Rzepedź. Rzepedź.](https://2.bp.blogspot.com/-rjtcSAqVGzE/VyMfbSznFkI/AAAAAAABd58/A3o0N7bSo-kmf9xUcaSG2tGyeZM7WPJRACKgB/s1600/2016.04.22%2B14.16.40%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Rzepedź ze stoku Rzepedki. W dali po lewej widać wzniesienie Suliła. |
![Stok Rzepedki. Stok Rzepedki.](https://3.bp.blogspot.com/-OCtillO-ypc/VyMfb-WRirI/AAAAAAABd6Q/724ylOQtjbYWL6577JZRxtxqS2oOWB1RACKgB/s1600/2016.04.22%2B14.28.44%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Stok Rzepedki. |
Cerkiew w Rzepedzi zbudowano w 1824 roku. Najprawdopodobniej również w tymże samym roku została wzniesiona wolnostojąca dzwonnica. W 1896 roku dobudowano do cerkwi zakrystię i zmieniono pokrycie dachu. Teren cerkiewny otoczony jest kamiennym murkiem z drewnianą bramką. Konstrukcję tej bramki stanowią dwa słupy, które wspierają dwuspadowy daszek. Do babińca wchodzimy przez otwarty przedsionek, a następnie przez portal z wyrytą datą budowy świątyni. Między nawą a prezbiterium stoi ikonostas pochodzący z czasów budowy cerkwi, częściowo uzupełniony ikonami w 1896 roku. W rzędzie ikon namiestnych widzimy tylko dwie ikony. Przedstawiają Matkę Bożą i Chrystusa, w dotychczas odwiedzanych cerkwiach spotykaliśmy w ikonostasie cztery ikony namiestne. Są jednak dwa ołtarze boczne z końca XIX wieku, które niejako przedłużają rząd tych ikon. W prawym ołtarzu zobaczyć można patrona świątyni, czyli św. Mikołaja. Na tarasie chóru znajduje się bardzo ciekawa polichromia. Jedna z nich przedstawia cerkiew św. Mikołaja w Rzepedzi, zanim ją przebudowano w roku 1896. Na drugiej widać greckokatolicką katedrę w Przemyślu.
![Cerkiew św. Mikołaja w Rzepedzi. Cerkiew św. Mikołaja w Rzepedzi.](https://2.bp.blogspot.com/-Oxlo2IXyXC8/VyMfdJm_-TI/AAAAAAABd8U/3Ggzq5KosKQTsp0N6ud7mX8sHvcz9OASQCKgB/s1600/2016.04.22%2B14.56.49%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Cerkiew św. Mikołaja w Rzepedzi. |
![Dzwonnica przy cerkwi w Rzepedzi. Dzwonnica przy cerkwi w Rzepedzi.](https://2.bp.blogspot.com/-TzJ8Y30bNCg/VyMfcP5jPZI/AAAAAAABd6c/jYWzUQexoZw5JlGNXsiWZlIXyb05BxOTgCKgB/s1600/2016.04.22%2B14.32.23%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Dzwonnica przy cerkwi w Rzepedzi. |
![Polichromia na sklepieniu. Polichromia na sklepieniu.](https://3.bp.blogspot.com/-JcJ3Bw91v14/VyMfcquiCwI/AAAAAAABd6w/de0shd-tQ9gRIaQ01XVuoC63baiyGkpuQCKgB/s1600/2016.04.22%2B14.53.41%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Polichromia na sklepieniu. |
![Przed carskimi wrotami. Przed carskimi wrotami.](https://4.bp.blogspot.com/-EV_LEY6Snmo/VyMfdA31_0I/AAAAAAABd8U/hP8OiDSiySASr8_TXgIYmziXuO5o6fbmQCKgB/s1600/2016.04.22%2B15.02.18%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Przed carskimi wrotami. |
![Ołtarz boczny z ikoną św. Mikołaja. Ołtarz boczny z ikoną św. Mikołaja.](https://1.bp.blogspot.com/-nhF03bztTaU/VyMfdXtbicI/AAAAAAABd8U/EXU2DhfQNE0Udc_O4vBH-6nnhAtYIVPCwCKgB/s1600/2016.04.22%2B15.06.06%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Ołtarz boczny z ikoną św. Mikołaja. |
![](https://2.bp.blogspot.com/-_xMlPyiDFtw/VyMfdZhFnqI/AAAAAAABd8U/n8lNkV2U9Lw1bilJDSC-bUupQ1YqlyBdACKgB/s1600/2016.04.22%2B15.06.56%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Balkon chóru. |
![Napis fundacyjny. Napis fundacyjny.](https://3.bp.blogspot.com/-vssOngdo8dE/VyMfdrDxNxI/AAAAAAABd8U/R8BQ8XEHjxwDDRgIu2rifuXw5ay5bbV8QCKgB/s1600/2016.04.22%2B15.08.16%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Napis fundacyjny. |
Po północnej stronie cerkwi znajduje się cmentarz z nowymi i starymi nagrobkami. Wśród nich jest grób Teodora Majkowicza, urodzonego w 1932 roku w Rzepedzi. Był pierwszym wyświęconym księdzem greckokatolickim w powojennej Polsce. Zmarł w 1998 roku. Na cmentarzu pochowany jest również Stanisław Niezabitowski - oficer wojsk polskich podczas powstania listopadowego, późniejszy właściciel Rzepedzi.
![Nagrobek po północnej stronie cerkwi. Nagrobek po północnej stronie cerkwi.](https://3.bp.blogspot.com/-YpRYQTqDpNg/VyMfdG6RZ9I/AAAAAAABd8U/Xb6KFo42B9wb5Kr_lheIMjAdYp_LDegmACKgB/s1600/2016.04.22%2B14.56.14%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Nagrobek po północnej stronie cerkwi. |
![Cmentarz przy cerkwi w Rzepedzi. Cmentarz przy cerkwi w Rzepedzi.](https://4.bp.blogspot.com/-a31MQzl9VeY/VyMfcOYzB6I/AAAAAAABd6Y/Awfy8wxNwlk7rvmKSHEYVZqxTd-1dmzdACKgB/s1600/2016.04.22%2B14.29.06%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Cmentarz przy cerkwi w Rzepedzi. |
![Łemkowskie nagrobki. Łemkowskie nagrobki.](https://2.bp.blogspot.com/-AjTg85wqxs0/VyMfcPNpzRI/AAAAAAABd6U/ia7UIxycOWwpeOMaM5t-P49rMTn6-Lc_gCKgB/s1600/2016.04.22%2B14.28.56%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Łemkowskie nagrobki. |
![Grób Teodora Majkowicza. Grób Teodora Majkowicza.](https://4.bp.blogspot.com/-qrBkkgImxMk/VyMfcWaqnNI/AAAAAAABd6g/-46t9C7x7A4C9iZ2DHOsXOSvSOPI8nagQCKgB/s1600/2016.04.22%2B14.49.14%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Grób Teodora Majkowicza. |
Na Łemkowszczyźnie niewiele jest cerkwi takich jak ta w Rzepedzi. Wschodniołemkowski typ cerkiewny występuje tylko w dolinie i dorzeczu Osławy, na pograniczu etnograficznym z Bojkami. Większość cerkwi na Łemkowszczyźnie reprezentuje typ zachodniołemkowski. Rozróżniany jest jeszcze typ południowy, który występuje w zasadzie tylko w Słowacji. Jedynym tego rodzaju obiektem na obszarze Polski była nieistniejąca już dzisiaj cerkiew w Lipowcu. Różni się ona od typu zachodniołemkowskiego tym, że wieża świątyni nie spoczywa na ziemi, ale na konstrukcji babińca, a jej ściany nie są pochyłe lecz pionowe.
Podążamy w dół doliny wzdłuż krętego koryta Rzepedki. W wielu miejscach nad potokiem widać odsłonięcia fliszu. Zielone połacie ciągnące się w górę zboczy aż po ścianę drzew lasu zdobią masowo kwitnące mniszki. Widok zielonożółtego miksu wpływa ożywiająco. Mieszanka tych barw pobudza do życia. Osiągamy szosę wojewódzką, skręcamy w prawo. Niebawem po prawej mijamy rzymskokatolicki kościół parafialny pw. św. Maksymiliana Kolbego wybudowany w 1982 roku. Wcześniej wierni kościoła rzymskokatolickiego uczęszczali na nabożeństwa do Komańczy, albo do cerkwi w Rzepedzi gdzie praktykowany był obrządek rzymskokatolicki, później naprzemiennie z greckokatolickim, aż do 1987 roku, kiedy grekokatolicy otrzymali cerkiew na wyłączność.
![Droga wojewódzka nr 892 w miejscu odejścia szosy do Starej Rzepedzi (Rzepedź Wieś). Droga wojewódzka nr 892 w miejscu odejścia szosy do Starej Rzepedzi (Rzepedź Wieś).](https://4.bp.blogspot.com/-Q3GkjiSvZjo/VyMfd6p4qzI/AAAAAAABd8U/lANnQVB4e6kn5KulzAsAPhwiy-qZWUBAQCKgB/s1600/2016.04.22%2B15.27.44%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Droga wojewódzka nr 892 w miejscu odejścia szosy do Starej Rzepedzi (Rzepedź Wieś). |
![Osława z drogi do Turzańska. Osława z drogi do Turzańska.](https://1.bp.blogspot.com/-zKUsuA0B8NQ/VyMfd3PcP5I/AAAAAAABd8U/UYt6wH2_BAgXqybO_e10gNRDqrzSyBYRACKgB/s1600/2016.04.22%2B17.21.34%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Osława z drogi do Turzańska. |
Znajdujemy się na styku trzech religii. Na łemkowszczyźnie można odnaleźć wiele takich miejsc, gdzie różne religie funkcjonują równolegle. Wkrótce drogą wojewódzką przekraczamy najpierw Osławicę, a potem przed Zakładem Przemysłu Drzewnego „Nowy Styl” skręcamy w lewo na boczną szosę i przechodzimy mostem nad Osławą, która stanowi naturalną granicę między Beskidem Niskim a Bieszczadami. Wchodzimy do Turzańska. Dalej poboczem szosy idziemy w górę doliny wspinającej się ku wschodowi na przełęcz pod Suliłą. Mijamy starą chyżę łemkowską i po chwili z lewej widzimy kolejną świątynię stojąca na wzniesieniu. Jest to cerkiew prawosławna pw. św. Michała Archanioła (dawniej była greckokatolicka), kolejna łemkowska cerkiew typu wschodniołemkowskiego.
![Chyża w Turzańsku. Chyża w Turzańsku.](https://2.bp.blogspot.com/-_7pmjSd6iQc/VyMfewT9QTI/AAAAAAABd8U/9HirKfZtnswyECATbYRJLCSo0InLOXcnACKgB/s1600/2016.04.22%2B18.02.58%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Chyża w Turzańsku. |
![Cerkiew prawosławna św. Michała Archanioła w Turzańsku. Cerkiew prawosławna św. Michała Archanioła w Turzańsku.](https://4.bp.blogspot.com/-1cfF6CTLOMw/VyMfd8hb11I/AAAAAAABd8U/29J31Jw5w6kiLcEESPYkIBCyXc1RfcqJACKgB/s1600/2016.04.22%2B17.33.42%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Cerkiew prawosławna św. Michała Archanioła w Turzańsku. |
![Krzyż ustawiony w 1988 roku na pamiątkę 1000-lecia Chrztu Rusi. Krzyż ustawiony w 1988 roku na pamiątkę 1000-lecia Chrztu Rusi.](https://3.bp.blogspot.com/-jkj0tr_vORw/VyMfeP0wkNI/AAAAAAABd8U/67SHA-tAUkcnfKgqSbXU-8XwdVk8FM0BQCKgB/s320/2016.04.22%2B17.34.14%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Krzyż ustawiony w 1988 roku
na pamiątkę 1000-lecia Chrztu Rusi. |
Cerkiew w Turzańsku wybudowano w latach 1801-1803. Przy prezbiterium posiada dobudowane zakrystie posiadające odrębne zwieńczenia kopułami. Potem, w 1817 roku dobudowano wolnostojącą dzwonnicę, która uważana jest za najwyższą wolnostojącą dzwonnicę w polskich Karpatach. Na terenie cerkiewnym otoczonym kamiennym murkiem, nieopodal świątyni stoi krzyż ustawiony w 1988 roku na pamiątkę 1000-lecia Chrztu Rusi. Wewnątrz cerkwi kryje się m.in. kompletny ikonostas z 1895, a w babińcu malowidło ukazujące Chrystusa w chacie łemkowskiej, zaś na parapecie chóru św. Olga poucza św. Włodzimierza oraz Łemko siejący zboże. Wspaniałe wnętrze może uda się nam obejrzeć w innym terminie, bo dzisiaj jest to niestety niemożliwe z powodu choroby opiekuna cerkwi. Malowniczo położona cerkiew zachwyca. Jak każda idealnie wkomponowuje się w kulturowy krajobraz Łemkowszczyzny. Obiekt ten w 2013 został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
![Cerkiew prawosławna św. Michała Archanioła w Turzańsku. Cerkiew prawosławna św. Michała Archanioła w Turzańsku.](https://4.bp.blogspot.com/--cN9M3ABtyU/VyMfe1zLcAI/AAAAAAABd8U/QlkYD47WEdIACsYG38kco2dpwIvD5IRAwCKgB/s1600/2016.04.22%2B18.00.12%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Cerkiew prawosławna św. Michała Archanioła w Turzańsku. |
![Furta na teren cerkiewny. Furta na teren cerkiewny.](https://2.bp.blogspot.com/-6TKvFrYNz24/VyMfeXTtLOI/AAAAAAABd8U/iIcLYBt6L1sExmpAOZXBOKg3pDIB6FKKwCKgB/s1600/2016.04.22%2B17.58.30%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Furta na teren cerkiewny. |
![Łemkowskie nagrobki. Łemkowskie nagrobki.](https://3.bp.blogspot.com/-UBtJCbfV35c/VyMfexnLDDI/AAAAAAABd8U/yS3FONVAvdYiG81Ur1aFxnOxujfS2logQCKgB/s1600/2016.04.22%2B17.59.47%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Łemkowskie nagrobki. |
![Cerkiew prawosławna św. Michała Archanioła w Turzańsku. Cerkiew prawosławna św. Michała Archanioła w Turzańsku.](https://1.bp.blogspot.com/-R0vVWURZUG4/VyMfecH-j9I/AAAAAAABd8U/QuAQOdVn4DMm2VkJ70MjX_jUNbxY5vlqQCKgB/s1600/2016.04.22%2B17.59.12%2B%255BDorota%2Bi%2BMarek%2BSzala%252C%2Bwww.gorskiewedrowki.blogspot.com%255D.jpg) |
Cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku na tle zachodzącego słońca. |
Turzańsk był lokowany w 1514 roku na prawie wołoskim. W 1657 roku został spustoszony najazdem Rakoczego. Odrodził się jednak. Pod koniec XIX wieku liczył 93 domostw i 676 mieszkańców (627 grekokatolików, 35 żydów, 14 rzymskich katolików). W przededniu II wojny światowej stało tu 135 domostw. Po wojnie wieś została wysiedlona podczas akcji „Wisła”, a do opuszczonej wsi sprowadzili się Polacy. Kilkanaście rodzin łemkowskich powróciło tu w 1956 roku.
W dorzeczu rzeki Osławy, gdzie łączą się Beskid Niski i Bieszczady zachowały się najdalej na wschód położone cerkwie łemkowskie, są tak strzeliste jak te na zachodzie. Osława (ukr. Ослава) wyznacza granicę między Beskidem Niskim i Bieszczadami. Jej źródła znajdują się na południowo-zachodnich stokach Matragony w granicznym paśmie Bieszczadów. W dolinie Osławy, w dolinach bocznych znajdowały się ostatnie na wschodzie wioski zamieszkane w większości przez rusińskich Łemków. Wspominają o nich wschodniołemkowskie cerkwie.
Osławickie cerkwie robią wrażenie, chociaż chyba i tak piękniejsze są cerkwie typu północno - zachodniego. No i starsze, wszak typ osławicki to XIX wieczny "wynalazek" de facto austriaków ;) Ale cerkiew w Rzepedzi czy też w Komańćzy robią wrażenie..
OdpowiedzUsuńPozdrowienia
Świetna fotorelacja! :) Gratuluję kolejnej udanej wycieczki. Zapraszam także do mnie, ostatnimi czasy przeniosłem się z bloggera na własny serwer w związku z czym funkcjonuję już tylko pod adresem: www.swiat-gor.pl. U mnie tymczasem poza górskimi relacjami trwa konkurs z okazji przenosin (http://www.swiat-gor.pl/konkurs-swiat-gor/). Zachęcam gorąco do udziału i pozdrawiam. Adrian - Świat Gór- Czyli blog o górach :)
OdpowiedzUsuń