Śladami Juraja Jánošíka: Terchová, tutaj zaczynamy

Janosik, Janosik, imię twe nie zginie
ani na wierszyczkach, ani na dolinie.
Jan Kasprowicz, Z legend o Janosiku

Znana jest prawdopodobna data jego urodzin: 25 stycznia 1688. Taka data zdaje się widnieć na zachowanej, ale nieczytelnej metryce jego chrztu z 16 maja 1688 roku. Jego rodzicami byli Martin Jánošík i Anna Cesneková. Miał braci: Jana, Martina i Adama oraz młodszą siostrę Barborę. Ten najsłynniejszy karpacki zbójnik nazywał się Juraj Jánošík i był Słowakiem... Po śmierci została po nim legenda, która bogacona przez pokolenia uczyniła Janosika najsłynniejszym wśród harnasiów, człowiekiem o wielkich cnotach, godności osobistej, niezwykle odważnym i sprawiedliwym. O tym jakie były losy jego krótkiego żywota dowiemy się podczas tej wyprawy, a przy okazji zobaczymy niezwykle urodziwe góry malowane o tej porze roku jesiennymi barwami - potężną Małą Fatrę, łagodne Góry Kisuckie, fantazyjne Sulowskie Skały.

Poszukiwania śladów Jánošíka rozpoczynamy we wsi Terchová, leżącej u wejścia do Doliny Vrátna, między wzniesieniami Małej Fatry i Gór Kisuckich. Terchová założona została w 1580 roku. Na mocy dokumentu lokacyjnego osiadło tutaj wtedy 13 osadników, którzy na 12 lat zostali zwolnieni od wszelkich danin i podatków, a jedynie w razie wojny mieli stawić się z bronią do dyspozycji panów tej ziemi. Była to kolonizacja na prawie wołoskim. W 1598 roku liczyła tylko 19 gospodarstw. Pasterska wieś o rozproszonych osadach nabierała silnych cech rolniczych, szczególnie w drugiej połowie XVII wieku dzięki napływowej ludności z południa Słowacji, zagrożonego napadami Turków. Nowe rodziny tworzyły nowe osiedla, o nazwach pochodzących od nazwiska pierwszego osadnika. W szczytowym momencie napływu ludności osiedli takich było tutaj aż 120. Wśród nowych osadników najprawdopodobniej byli rodzice Juraja Jánošíka, najbardziej znanej postaci wsi Terchová. Jego stylizowana postać jest umieszczona w obecnym herbie wsi.

W drugiej połowie XVIII wieku Terchová miała już 438 domów, w których mieszkało 380 rodzin. Wieś liczyła wówczas łącznie 2164 mieszkańców. Na dalszy rozwój wsi duży wpływ miały rzemiosła związane z obróbką drewna. W połowie XIX wieku działało we wsi 10 kół wodnych z piłami tartaków oraz jeden młyn papierniczy. Jednak w tym samym stuleciu populacja wsi znacznie zmniejszyła się w wyniku klęsk naturalnych i emigracji mieszkańców do kopalń belgijskich i francuskich oraz do Ameryki. Po II wojnie światowej nastąpił dalszy odpływ ludności do miast, głównie do nieodległej Żyliny. Terchová pod koniec II wojny światowej została w znacznym stopniu zniszczona - w dniach 8 i 9 kwietnia ustępujący stąd Niemcy podpalili wieś. Spłonęło wówczas 120 drewnianych domów wraz z należącymi do nich zabudowaniami gospodarczymi. Zaraz po wojnie pozostający we wsi pogorzelcy odbudowali wieś. Wówczas powstała tutaj pierwsza murowana zabudowa. Fala rozbudowy wsi nastąpiła w latach 90-tych XX wieku, kiedy dostrzeżono w niej walory wypoczynkowe, turystyczne oraz narciarskie. Obecnie Terchová jest popularną miejscowością turystyczną z bogatą bazą noclegową i gastronomiczną, będąc jednocześnie znakomitym punktem wypadowym w pasmo Małej Fatry oraz Gór Kisuckich.

Na początek naszych wędrówek śladami Juraja Jánošíka spoglądamy na wieś Terchová ze wzniesienia, na którym dla upamiętnienia najsłynniejszego krajana mieszkańcy Terchovy wznieśli mu monumentalny pomnik z lśniącej w słońcu stali. Liczy 7,5 metra wysokości. Jego autorem jest akademicki rzeźbiarz Ján Kulich. Odsłonięty został podczas co rocznego terchovskiego festiwalu Dni Janosika z okazji trzysetnej rocznicy urodzin Juraja Jánošíka. Jego wizerunek spogląda odtąd cały czas na rodzinną wieś i Góry Kisuckie.

Po obejrzeniu panoramy wioski schodzimy do jej centrum, w którym funkcjonuje niewielkie Považské múzeum Juraja Jánošíka, znajdujące się w budynku urzędu gminnego. Już w progach ekspozycji mamy wrażenie, że wkraczamy do jednej z dawnych izb terchovskich. Widzimy w nim tradycyjne sprzęty, stół z ławami i murowany piec z kominem, z którego dym unosił się pod powałą rozpełzając po cały pomieszczeniu. Na ścianie zawieszone są obrazy świętych spoglądających na wnętrze chałupy. Kustosze tego obiektu wyświetlają nam film przedstawiający historię życia Juraja Jánošíka. Po filmie oglądamy pozostałą ekspozycję prezentującą folklor i zwyczaje Terchovej oraz zajęcia jej mieszkańców – dawną produkcję tkanin, sprzęty pasterzy, czy też związane z gospodarką rolniczą. Prezentowane instrumenty muzyczne świadczą o silnych tradycjach muzycznych Terchovej, której wyjątkowość przyczyniła się do tego, iż w 2013 roku terchovska muzyka została wpisana na listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Po zwiedzeniu muzeum idziemy na początek naszego szlaku. Stoi przy nim kościół św. Cyryla i Metodego, zbudowany w latach 1942–1949, w którym znajduje się wyrzeźbiona w drewnie całoroczna, niecodzienna ruchoma szopka bożonarodzeniowa – dzieło lokalnych artystów Štefana Hanuliaka, Jozefa Holúbka i Štefana Krištofíka powstałe w 1976 roku. Od czasu powstania szopki zmienia się ona. Co rok możemy w niej zobaczyć coś nowego, dzięki pracy następców pierwszych twórców szopki.

Przy kościele św. Cyryla i Metodego w Terchovej odnajdujemy początek naszego szlaku. Ruszamy nim, aby odnaleźć miejsce narodzin Juraja Jánošíka...

Pomnik Juraja Jánošíka w Terchovej.

Pupov.

Považské múzeum Juraja Jánošíka.

Terchová.

Kościół św. Cyryla i Metodego w Terchovej.

Betlehem w Terchovej.

Udostępnij: