Szlak Orlich Gniazd, dzień 0: Częstochowa

⇧ SPIS TREŚCI ⇧

W przededniu wyprawy postanowiliśmy odszukać przyczyn upadku warowni jurajskich leżących na Szlaku Orlich Gniazd i jego okolicach. Strzegły one długo i skutecznie granic Królestwa Polskiego, lecz przyszedł taki czas, kiedy nie były już zdolne oprzeć się zbrojnym najazdom. Dlaczego? Czego im brakowało, aby stawić opór napierającym wrogim wojskom? Ujrzymy to w Częstochowie na Jasnej Górze, znanej z okazałego sanktuarium, ale też niezdobytej twierdzy podczas szwedzkiego oblężenia w 1655 roku. Twierdzy jasnogórskiej broniło wówczas 160 żołnierzy, 50 puszkarzy, 20 szlachciców, 70 zakonników i kilkanaście dział. Liczebność oblegających sił szwedzkich osiągnęła 3200 żołnierzy. Zacznijmy naszą przechadzkę po Częstochowie od podróży do początków jej świetności, potem przejdźmy się po obwarowaniach zespołu klasztornego i sanktuarium.

Częstochowa leżała na niezwykle ważnym trakcie handlowym, łączącym Ruś z Dolnym Śląskiem i Saksonią. Przechodziły tędy również drogi kupieckie między Krakowem i Wielkopolską. Częstochowa z pewnością istniała w czasach wznoszenia jurajskich Orlich Gniazd. Istnieje co najmniej od 1220 roku. Działali już tam paulini, którzy zostali sprowadzeni do Polski w 1382 roku z macierzystego klasztoru św. Wawrzyńca pod Budą na Węgrzech. Na obszarze zajmowanym przez obecne miasto funkcjonowały wówczas dwie wsie Częstochowa oraz Częstochówka, w której paulini otrzymali mały, drewniany kościół. Dał on zaczątek najsłynniejszemu polskiemu klasztorowi. W tym czasie opiece paulinów został również oddany obraz Czarnej Madonny, który miał namalować własnymi rękoma św. Łukasz Ewangelista na deskach stołu w domu Maryi w Jerozolimie (przeprowadzone współczesne badania wskazują, że został namalowany w XIV wieku przez nieznanego włoskiego malarza). Pod koniec XIV wieku na klasztornym wzgórzu z łacińskiego zwana Clarus Mons, czyli Jasna Góra, zbudowana została kamienna kaplica, w której umieszczony został obraz Czarnej Madonny. Silny kult obrazu, uznawanego już wtedy za cudowny, wpływał na rozwój architektoniczny jasnogórskiego sanktuarium. Jego najstarszą częścią pozostaje XIV wieczna, gotycka kaplica Matki Bożej z cudownym obrazem.

Klasztor i forteca jasnogórska

Okolony jest bastionowymi murami obronnymi, które powstały w okresie panowania Zygmunta III Wazy i Władysława IV. Zastąpiły one wał ziemny i ostrokół z czasów Władysława Jagiełły. Ich budowa trwała od 1620 do 1648 roku. Dzięki nim twierdza jasnogórska mogła wytrzymać i odeprzeć długotrwałe oblężenie wojsk szwedzkich w 1655 roku.

Twierdza otrzymała kształt kwadratu z wystającymi po rogach bastionami. Proste ściany łączące narożne bastiony, nazwano kortynami. Kortyn bronił na przedpolu okop, czyli tzw. rawelin, połączony z fosą, do której chroniła się załoga po zdobyciu rawelinu i wału ziemnego z ostrokołami. Na bastionach ustawione były działa na tzw. kawalierach, które flankowały z dwóch stron zbliżającego się pod mury nieprzyjaciela. Do twierdzy prowadziło jedno wejście od strony południowej z okopem i mostem zwodzonym. Bastionom, które wciąż mają zachowany pierwotny kształt nadano nazwy ich fundatorów. Od strony wschodnio-południowej mamy bastion Potockich, od strony wschodnio-północnej - Szaniawskiego, od kościoła św. Rocha - Morsztynów, a od od Kawodrzy - Lubomirskich. Zachowane mury obronne są rekonstrukcją murów przeprowadzoną w roku 1843, po tym jak w 1813 roku pierwotne mury zostały zniszczone z rozkazu cara Aleksandra I.

Inne jurajskie warownie z powodu braku takiej bastionowej budowy nie mogły oprzeć się naporowi Szwedów. Na jednym z jasnogórskich bastionów pomnik nawiązujący do tamtych wydarzeń, przedstawiający jednego z dowódców twierdzy jasnogórskiej podczas obrony przed Szwedami, ks. Augustyna Kordeckiego. Pomnik ten pochodzi z 1859 roku.

Klasztor i forteca jasnogórska.

Brama Lubomirskich.

Brama Matki Bożej Bolesnej.

Zdobienie nad portalem bramy wałowej,
a w nim napis: Władysław Książę Opolski, lokator braci Zakonu Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika
w kościele jasnogórskim.

Południowa ściana Pokoi Królewskich.

Obraz przedstawiający Ucieczkę Szwedów spod twierdzy częstochowskiej (1656 lub 1657).

Przed kratą zamykającą prezbiterium Kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej.

Ołtarz kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej.

Bazylika Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Maryi Panny.

Tabernakulum w bazylice.

Pomnik o. Augustyna Kordeckiego stojący na bastionie królewskim (bastion Potockich).

Urna z prochami o. Augustyna Kordeckiego.

Wieże jasnogórskiego sanktuarium.

Budynek klasztorny od strony południowej.

Mur północny.

Pod budynkiem klasztornym.

Północne mury.

Działo na bastionie Morsztynów.

Zachodnie mury.

Bastion Morsztynów (bastion św. Rocha).

Widok na zespół bramny, składający się z czterech kolejnych bram.
Idąc od zewnątrz mamy: Bramę Lubomirskich, Bramę Matki Bożej Zwycięskiej,
Bramę Matki Boskiej Bolesnej, Bramę wałową (Bramę Jagiellońską).

Pod budynkiem Domów Muzykantów.

Wieża.

Bazylika stojąca na Jasnej Górze stanowi dominantę w krajobrazie Częstochowy i jej okolicy. Nie było jej w czasach Kazimierza Wielkiego (1333-1370), tak samo jak nie było obwarowań całego zespołu klasztornego paulinów. Jednakże możliwe jest, że pierwsze klasztorne zabudowania paulinów pojawiły się tutaj w czasach panowania Kazimierza Wielkiego, obok prawdopodobniej istniejącej tu warowni należącej do systemu obronnych zamków w pasie Jury Krakowsko-Częstochowskiej, broniących pogranicza Małopolski i Śląska. Kazimierz Wielki wydał w 1357 roku akt lokacyjny dla Częstochowy na przywilejach prawa magdeburskiego, ale średniowieczna Częstochowa znajdowała się bezpośrednio nad rzeką Wartą, a wzgórze Jasnej Góry wznosiło się poza jej obrębem. Na północ od wzgórza była natomiast inna wieś o nazwie Częstochówka, która rozwijała się przy klasztorze. W 1717 roku klasztor otrzymał przywilej nadający Częstochówce status miasta Nowa Częstochowa. Niespełna sto lat później pojawiła się koncepcja połączenia Starej i Nowej Częstochowy. Zanim jednak do tego doszło minęło jeszcze kilka lat. W 1819 roku wytyczono Aleję Panny Maryi (obecna Aleja Najświętszej Maryi Panny), która połączyła Starą Częstochowę z Jasną Górą. Obecnie aleja ta jest główną, reprezentacyjną arterią komunikacyjną miasta. W 1923 roku opracowano plan połączenia obu miast, który został ostatecznie zatwierdzony przez Radę Administracyjną w sierpniu 1826 roku.

A gdzie szukać początku, bądź końca Szlaku Orlich Gniazd? Zostawmy to na dzień jutrzejszy. Tymczasem wyśpijmy się przed długą drogą.

Widok poprzez Aleję Najświętszej Maryi Panny w stronę kościoła św. Zygmunta.