GSBW, etap 14: Sałasz

Zaczyna się tak piękny dzień, że aż chce się podskoczyć z radości, a Rysia znowu nie ma – zaspał tym razem. Zaczyna się ostatni dzień lata. Koniec lata to jednak nie pożegnanie z ciepłą, słoneczną aurą. Jesień obdarzy nas jeszcze wieloma takim dniami, a najpiękniejsze w niej jest to, że wkrótce pomaluje przyrodę bogactwem barw. Wszelakie życie zwolni swoje tempo wchodząc w najbardziej kolorową z pór roku. W przyrodzie utrzymuje się jeszcze ostatek zieleni, ale już można dostrzec pierwsze symptomy przeobrażeń, jakie wkrótce nastąpią.

W Beskidzie Śląsko-Morawskim: Zadni hory

Pierwsze osiedlenia na terenie Beskidu Śląsko-Morawskiego miały miejsce w wieku XIII wzdłuż rzeki Ostravica, znajdującej się po zachodniej stronie tego pasma oraz wzdłuż rzeki Olza na północnym wschodzie. W XVI i XVII wieku przyszła tutaj kolejna kolonizacja związana z rozwojem pasterstwa w wyższych częściach gór, czyli kolonizacja wołoska. Do Wołochów powrócimy podczas ostatniej wędrówki w cyklu Korona Beskidów Czeskich, bo wtedy znajdziemy się w miejscu uznawanym za najdalej wysunięte dla wołoskich wędrówek. Tymczasem dzisiejszą wycieczkę rozpoczniemy i zakończymy na północnym wschodzie Beskidu Śląsko-Morawskiego.

NA WSCHÓD, etap 6: Sławsko - Czarna Repa - Przełęcz Wyszkowska…by odkryć piękno skryte cieniem dziejów

Nad Sławką, Oporem i Hołowczanką podnoszą zielono głowice Trościan i Krzemieniec, gdzie wypływają źródła Butywki mknącej ku Orawie. Wszystko tu cieszy wzrok zielenią, nawet woda rzek na głębszych plosach ma odcień ciemnej śniedzi, na mieliznach zaś — akwamaryny. „Naszy Beskidy zełenyji“ — szepcą Bojki okoliczni i o zielonych śpiewają górach. Jakże bogata jest ta szkatuła pełna szmaragdów, chryzoprazów, berylów i chryzolitów! W skupieniu panujących tu zielonoszafirowych jodeł wciął się malachitowy klin buczyny, wyżej — jaśniejsze od jodeł bory świerkowe, a jeszcze wyżej, tuż pod niebem — jaskrawo zielone szmaragdowe kobierce połonin, chociaż i na łagodnych zboczach pomiędzy borami zuchwałymi plamami zieleni biją w oczy łąki pastewne, a na nich, niby wzory wymyślne, — złote kępy arniki, esy-floresy błękitnych gencjan, z rzadka, niby mgiełki różowe, kwitnące krzaki azalij, podszytych pędami pstro nakrapianych storczyków. Kołyszą się tam ponad zielenią traw fioletowe dzwonki dziwnie wybujałe, pnie się rozchodnik i kwitnie bogato różanecznik alpejski. Na te kwieciste polany wynurzają się z kniei dziki szczeciniaste i chrząkając szukają ostów rozrosłych i szerokolistnych paproci — nazywanych tu „językami jelenimi“. Na najwyższych szczytach panują mchy i widłaki, nad nimi zaś wyrastają wysokie krzaczki kamionek i borówek, okrytych jagodami niespotykanej nigdzie wielkości (Papée). Płynie tam daleki orli skwir i sunie cień jastrzębi, nad łąkami zataczających koliska szerokie. W jodłowych borach tokują na wiosnę i łopoczą skrzydłami na zapadach oszalałe głuszce, w jesieni całymi stadkami przelatują kwiczoły po jałowcach żerujące, i rozpierzchają się w przerażeniu, gdy w pościgu za wiewiórką, ze zgrzytem mocnych pazurków z konarów drzewa drapieżna ześlizgnie się kuna. Na tajemnych polanach, do których z doliny Oporu i Orawy nie sięgnie oko ludzkie, odbywają się na jesieni rycerskie turnieje jeleni w dni rykowiska i gony kozłów bodliwych, goniących płochliwe sarny. Po matecznikach w zimie i w lecie świecą się „lampy“ wilcze i rysie ślepie. Biada zającom, a nawet lisom przebiegłym i nieufnym borsukom, gdy oko w oko z drapieżcami na wąskiej staną perci! Bandyci gór — szary i centkowany — sieją postrach dokoła i trudno ustrzec przed nimi jelenia, łanię i sarnę, a nawet kierdel owczy i młode „bizunki“ — jałówki niemądre jeszcze i zapędliwe. Żaden pastuch nie ochroni ich na „borłach“ — błotach i na samotnych „borołach“ wystających tam i sam skałach czerwonawych, i to nie tylko jakiś tam głupawy „durbak“ albo „bagłaj“ — niedołęga, ale nawet sam gazda, baca czy watah bywały, bo wszędzie zwęszą i dosięgną owiec i krów wilk nigdy niesyty i żądny krwawej uczty ryś... „Boh ich skare!“ Pastuchy szukający nowych pastwisk, „worogitnyki“ — czarownicy i znachory myszkujący śród zielonych gruni, gdzie wypatrują ziele na febrę — „dyrgawycię“ i na tyfus — „biszgę“; kłusownicy i przemytnicy rozpowiadają, że widzieli tam „girj“ — ślad burego kudłaczu, a nawet ten i ów z nich natknął się na jego „hajno“, ukryte pod wywrotem, posuszem i ziemią przysypane. Jakiś śmiałek, wdrapawszy się na smerek począł nawet „tujkać” na niedźwiedzia, lecz władca gór nie raczył zwrócić na niego uwagi. Zuchwały bowiem pomiędzy Skolem a Tuchlą zamieszkuje ludek — ci górale ze Sławska, Różanki, Wołosianki, Tucholki, Smorza, Libuchory, Komarników, Klimca, Wyżłowa, Oporca, Matkowa i z Husnego spod Pikuja. (Karpaty i Podkarpacie, Ferdynand Antoni Ossendowski, 1939)

NA WSCHÓD, etap 5: Ławoczne - Trościan - Sławsko…by odkryć piękno skryte cieniem dziejów

Wracamy do Ławocznego transportem kolejowym. Kolej funkcjonowała tu również w okresie międzywojennym, oddana do użytku w 1872 roku, czyli za czasów austrowęgierskich. Miejscowość, w której założyliśmy naszą bazę, czyli wieś Hukliwe nie znajdowała się (tak samo jak pobliski Wołowiec) w granicach międzywojennej Rzeczpospolitej. Dzisiaj Wołowiec, Hulkiwe, Ławoczne, Sławsko leżą na terytorium jednego państwa. Poruszamy się tutaj, czy przejeżdżamy pociągiem, tak jak to się nam podoba. W okresie międzywojennym trzeba było załatwić ku temu pewne formalności.

NA WSCHÓD, etap 4: Korna - Jawornik Wielki - Ławoczne…by odkryć piękno skryte cieniem dziejów

Stare szlaki są już zatarte upływem czasu. Minęły dziesiątki lat, kiedy je wytyczano i znakowano. Niektóre z nich pokrywają się z współczesnymi, ukraińskimi szlakami, lecz część popadła w zapomnienie. Zniknęły zupełnie z map. Przed nami pierwszy z trzech dni wędrówki, w czasie których podążać będziemy dróżkami i ścieżkami nieznakowanymi żadnymi znakami turystycznymi. Z miejsca, w którym zakończyliśmy wczorajszy etap wracamy na szczyt Korna. Do tego szczytu doprowadził nas czerwono znakowany Zakarpacki Szlak Turystyczny (Закарпатський туристичний шлях). Szlak ten sprowadza do Wołowca, a następnie wspina się na przepięknie widokowe grzbiety Borżawy. Wart jest uwagi i kiedyś pewnie wybierzemy się tym szlakiem na podobną wędrówkę jak ta, którą rozpoczęliśmy trzy dni temu. Jak wytrwamy, to kiedyś znów spotkamy go na Howerli w Czarnohorze. Wróćmy jednak do dzisiejszego wyzwania. Przed nami pasma, które stoją nieco w cieniu wyższych gór na południu, co nie oznacza, że są mniej atrakcyjne o czym z pewnością wszyscy już za chwilę się przekonamy.

NA WSCHÓD, etap 3: Biłasowica - Kozakowa Polana - Korna…by odkryć piękno skryte cieniem dziejów

Niebo soczyście błękitne nad nami, lecz poranny chłód ziębi po rękach. Odziani w koszulki z krótkim rękawkiem jesteśmy przygotowania na to, że lada chwila słońce nas rozgrzeje. Zresztą w marszu zaraz na pewno zrobi się nam cieplej, pewnie już na zacienionej stronie góry, która wznosi się przed nami. Czekają nas dzisiaj wzniesienia inne niż wczoraj, czy przedwczoraj. Znacznie niższe i zagospodarowane w niektórych miejscach po same grzbiety. Są to góry mało znane dla nas, raczej rzadko uczęszczane przez turystów, może z wyjątkiem Węgrów, o czym szarzej będzie później. Już wczoraj spotkaliśmy sporą grupę węgierską, która podążała od tych stron w kierunku swojego kraju. Nawet dogadaliśmy się z jednym z nich, bo świetnie mówił po polsku.

Zaczęliśmy tą wędrówkę przedwczoraj. Układa się nam ona świetnie. Nasza duża, ponad 50-osobowa grupa bezbłędnie pracuje na to, abyśmy dotarli szczęśliwie do celu, ale prawdziwy test będziemy przechodzić jutro. Dzisiaj korzystamy jeszcze ze znakowanych ukraińskich szlaków, lecz przez kolejne będzie trudniej, gdyż poruszać będziemy się nieznakowanymi ścieżkami. Jednak cała grupa od samego początku pracuje na to, abyśmy swoją misję zakończyli sukcesem. Kolejny dzień zapowiada się pięknie.

NA WSCHÓD, etap 2: Chresty - Pikuj - Biłasowica…by odkryć piękno skryte cieniem dziejów

Droga powyżej Górnej Roztoki jest szeroka jak autostrada. Kamienista, ale gładka. Bez trudności można na niej zawrócić dużym autokarem. Marek, nasz kierowca decyduje się podjechać trochę wyżej niż wczoraj. Wczoraj był pełen obaw, bo przy wjeździe do wsi w drodze były tak głębokie dziury, że zastanawiał się, czy nie bezpieczniej będzie przejechać ten fragment drogi na pusto, czyli bez nas. Obeszło się bez wysiadania, gdyż to znakomity kierowca, niezastąpiony na tutejsze trudne drogi. Tutaj bliżej przełęczy droga jest lepsza, utwardzona kamieniem. Na tym fragmencie nigdy nie był kładziony asfalt, dlatego dziury nie miały się w czym zrobić. Powolutku podjeżdżamy, kamienie skrzypią pod kołami. Zatrzymujemy się na 2,5 kilometra przed przełęczą, za którą zaczyna się dolina rzeki Husnyj (Гусний) oraz ulokowana w niej wieś o tej samej nazwie. Stąd ruszymy z powrotem na grzbiet połonin, by kontynuować wczoraj rozpoczętą wędrówkę przez Bieszczady Wschodnie.

NA WSCHÓD, etap 1: Przełęcz Użocka - Starostyna - Chresty…by odkryć piękno skryte cieniem dziejów

Przełęcz Użocka (Ужоцький перевал; 853 m n.p.m.) znajduje się około 200 metrów od granicy polsko-ukraińskiej. Oddziela Bieszczady Zachodnie od Bieszczadów Wschodnich. Przebiega przez nią droga oraz linia kolejowa Lwów-Użgorod. Przełęcz leży w głównym grzbiecie Karpat. Położenie geograficzne czyniło z Przełęczy Użockiej ważny punkt strategiczny. Toczyły się na niej zacięte walki podczas obu wojen światowych, o których przypominają pomniki: cmentarz z okresu I wojny światowej, pomnik Strzelców Siczowych i pomnik żołnierzy radzieckich z października 1944. Po pierwszej wojnie światowej przez Przełęcz Użocką przebiegała granica polsko-czechosłowacka. Po aneksji terytorium obecnego Zakarpacia (wówczas Rusi Podkarpackiej) przez Węgry, jaki nastąpił w następstwie układu monachijskiego zawartego w dniach 29-30 września 1938 roku, ustalono tutaj granicę węgiersko-polską. W dniu 20 marca 1939 roku odbyła się na przełęczy uroczystość z okazji ustanowienia granicy polsko-węgierskiej. Stan ten nie trwał długo, bo jak wiemy po wybuchu II wojny światowej wschodnie terytoria Rzeczypospolitej zostały zagarnięte przez wojska sowieckie i od września 1939 roku przez Przełęcz Użocką zaczęła przechodzić granica węgiersko-sowiecka. Po II wojnie światowej terytorium Zakarpacia wcielone zostało do ZSRR i tym samym Przełęcz Użocka znalazła się w całości na obszarze ZSRR, oddzielając obwód zakarpacki i lwowski. Od 1991 roku po powstaniu Ukrainy przełęcz znajduje się na obszarze tego państwa i oddziela wymienione obwody.

NA WSCHÓD …by odkryć piękno skryte cieniem dziejówKolej Zakarpacka

W początkach II Rzeczpospolitej działaczy Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego niepokoiło zatłoczenie turystami Zakopanego i Tatr. Zastanawiano się, gdzie skierować ich uwagę, aby Tatry uwolnić od tłumów. Spojrzano na krańce wschodnie ówczesnej Rzeczpospolitej, czyli obecne Karpaty Ukraińskie. Tam, na tych wschodnich krańcach Karpat życie toczy się inaczej. Spoglądając na ogromne połoniny, skryte doliny, człowiek czasami myśli, że życie tu jeszcze nie dotarło, a gdy chwilę tu pobędzie zaczyna myśleć o życiu inaczej, że ono jest tutaj prawdziwe. Niezmierzone połacie gór rozcięte długimi dolinami dzikich potoków i rzek, przepastne lasy, ograniczone możliwości komunikacyjne, zwierzyna, która naprawdę musi polować, aby żyć, sprawiają, że ludzie stają się tutaj prawdziwsi. Tu są najprawdziwsze cudne manowce, na których można naprawdę pobłądzić.